W Polsce, podobnie jak w wielu innych miejscach na świecie, nietoperze są chronione. Odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu równowagi w środowisku. Chroniąc je — pomagamy sobie. Jak?
⏰ Czas czytania: 8 minut
Po pierwsze, nietoperze są naturalnymi kontrolerami populacji owadów. Jedna kolonia może zjeść tysiące owadów podczas jednej nocy. Wystarczy wyobrazić sobie, co by się stało, gdyby tych naturalnych zjadaczy owadów zabrakło! Musielibyśmy na potęgę używać środków chemicznych, aby je zwalczać, albo groziłby nam głód: nadmiarowe szkodniki szybko zajęłyby się naszymi uprawami. O swędzeniu po ugryzieniach i wrednym brzęczeniu nie wspomnę.
Na świecie występują też nietoperze, które jedzą owoce czy nektar kwiatów. Przyczyniają się więc do zapylania roślin i rozprzestrzeniania nasion.
Dom, w którym zabrakło pokoi.
Wyobraź sobie, że mieszkasz w dużym domu z wieloma pokojami, wraz z wieloma obcymi ludźmi. Każdy pokój oferuje różne udogodnienia: jedzenie, miejsce do odpoczynku, bezpieczeństwo.
Nagle zaczynacie tracić te pokoje, jeden po drugim. Niektóre znikają całkowicie, w innych brakuje niezbędnych rzeczy. To, co kiedyś było przestronnym i bezpiecznym domem, staje się coraz bardziej nieprzyjazne. Robi się za ciasno, brakuje odpowiednich zasobów, łatwo się czymś zarazić… Zaczyna się rywalizacja o to, co zostało…
Brzmi jak scenariusz mrocznej gry lub filmu? Właśnie to dzieje się ze zwierzętami, gdy ich naturalne siedliska są niszczone lub zmieniane przez działalność człowieka.
Gdy nietoperze tracą swoje siedliska, muszą zmierzyć się z wieloma wyzwaniami:
- Brakiem miejsc do rozmnażania i wychowywania młodych: trudno się rozmnożyć i wychować dzieci, gdy nie ma na to dogodnego miejsca!
- Mniejszą dostępności pożywienia: w zmienionym siedlisku zmienia się ilość i rodzaj pokarmu! Jeśli kiedyś był gdzieś las, a teraz jest osiedle — wiadomo, że z jedzeniem nie będzie tak samo!
- Rywalizacją i stresem: Gdy we wcześniejszym „domu” nie da się już mieszkać, trzeba się przenieść tam, gdzie jeszcze jest schronienie i pożywienie. Nietoperze zmuszone do życia w mniejszej przestrzeni będą musiały ze sobą konkurować i nie wszystkim uda się przetrwać.
Wszystkie to składa się na coraz trudniejszą sytuację dla nietoperzy. Bez odpowiednich działań mogą stanąć przed poważnym ryzykiem zniknięcia z naszego ekosystemu.
Jak człowiek zagraża nietoperzom?
Gdy pytam dzieci na zajęciach, jak człowiek zagraża nietoperzom, najczęściej pojawiającym się pierwszym skojarzeniem jest zjadanie lub zabijanie. W naszej kulturze i strefie klimatycznej nie jest to jednak istotny problem. Nie wiem, jak często jecie zupę z nietoperza czy pomagacie wujkowi — plantatorowi bananów zastawiać na nie sieci… Obstawiam jednak, że wcale.
To nie znaczy jednak, że nie jesteśmy dla nietoperzy zagrożeniem. Człowiek, często nieświadomie, staje się zagrożeniem dla nietoperzy na wiele różnych sposobów:
Zanieczyszczenie światłem
Nietoperze, które są przystosowane do życia w ciemności, mają problem z orientacją w jasno oświetlonych miastach. Światła uliczne i reklamowe mogą je dezorientować, sprawiając, że trudniej im znaleźć pożywienie czy schronienie.
Pestycydy
Pestycydy to chemiczne środki ochrony roślin, stosowane na polach i w ogrodach. Ich celem jest wytrucie owadów, które żerują na roślinach. Pestycydy jednak nie wybierają, kogo zabijać, a kogo nie. Szkodzą więc również pożytecznym owadom (np. zapylaczom), ale także mogą zatruwać tych, którzy się owadami żywią (np. jeże czy nietoperze). To jakby nagle w lodówce w Twoim domu połowa produktów zniknęła, a druga połowa mogła być zatruta…
Elektrownie wiatrowe
Choć wiatraki są ważne dla ochrony klimatu, bo wytwarzają zieloną energię, dla nietoperzy mogą być zabójczą pułapką. Lecący nietoperz może nie zauważyć obracających się szybko łopat elektrowni wiatrowych i zginąć w zderzeniu z nimi. Nawet sam przelot w pobliżu wiatraka może się skończyć tragicznie. Pędząca łopata powoduje zmianę ciśnienia powietrza i w efekcie zniszczenie płuc zwierzęcia.
Choroby
Człowiek przyczynia się do rozprzestrzeniania chorób, które mogą dziesiątkować populacje nietoperzy. To trochę jak mieszkanie w bloku, gdzie jeden chory sąsiad może zarazić całe piętro. W Ameryce Północnej na przykład duże spustoszenie w populacji nietoperzy sieje choroba grzybowa zwana syndromem białego nosa.
.jpg)
Niszczenie i nadmierne odwiedzanie jaskiń i podziemi
Jaskinie, sztolnie, kopalnie czy bunkry są miejscem schronienia wielu nietoperzy w trudnym, zimowym czasie. Wtedy, gdy pożywienia brakuje, ssaki te zapadają w stan hibernacji, z którego nie powinny się często wybudzać. Niestety, ludzie przeszkadzają im w zimowym spoczynku, wchodząc do jaskiń w celach turystycznych czy rozrywkowych.
Wychodzące koty
Kot to maszynka do zabijania. Jest wybitnie sprawnym myśliwym i ma silny instynkt polowania. Koty, które są wypuszczane z domów bez nadzoru, zabijają rocznie w Polsce MILIONY ptaków, gryzoni i nietoperzy. Nawet wtedy, gdy są zupełnie najedzone, a kocia przysługa w postaci martwej myszy na wycieraczce nie jest właścicielom potrzebna.
.jpeg)
Historia mopka zachodniego
Weźmy na przykład mopka. To jeden z gatunków nietoperzy występujących w Polsce. To nietoperz o nieco dziwnej twarzy, złączonych na czole uszach i tajemniczej naturze. Do tego w całej Europie jest zagrożony wyginięciem: potrzebuje naturalnych lasów, których już niemal nigdzie nie uświadczysz. W lasach gospodarczych (czyli lasach uprawianych do produkcji drewna) brakuje starych drzew.
Mopek jest wybredny i zamieszkuje tylko pęknięcia w pniach i przestrzenie pod odstającą korą. Tego we współczesnych lasach brakuje, więc brakuje i mopka. Nie pomagają nawet wieszane budki dla nietoperzy… za wyjątkiem jednej. Okazało się, że mopki bardzo chętnie zamieszkują specjalne budki imitujące szczeliny w drzewach.
Księga różnorodności i zagrożeń
Polska Czerwona Księga Zwierząt to wielka kartoteka, w której zapisane są informacje o zwierzętach, które są zagrożone. Możesz się stamtąd dowiedzieć, które zwierzęta mają problemy i co można zrobić, żeby im pomóc. Ta księga jest jak przewodnik, który mówi nam, jak dbać o zwierzęta w Polsce: szczególnie te, które mogą zniknąć.
W Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt gatunki są klasyfikowane według stopni zagrożenia, podobnie jak w międzynarodowej Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych publikowanej przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN).
Oto gatunki nietoperzy, które widnieją w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt:
Kategoria VU, czyli narażone na wyginięcie: nocek orzęsiony czy podkowiec mały to przykład gatunku sklasyfikowanego jako ‘narażony’. Oznacza to, że choć nie jest on jeszcze w krytycznym stanie, jego przyszłość jest niepewna i potrzebuje ochrony.
Kategoria NT, czyli bliskie zagrożeniu: borowiaczek, mopek, podkowiec duży, nocek łydkowłosy i nocek Bechsteina to gatunki oznaczone jako „bliskie zagrożeniu”. Chociaż nie są jeszcze uznawane za zagrożone, ich populacje wymagają monitorowania, aby zapobiec dalszemu pogorszeniu ich sytuacji.
Kategoria LC, czyli gatunki najmniejszej troski: tutaj znajdują się mroczek posrebrzany i mroczek pozłocisty.
W Polsce nietoperze są chronione!
W jaki sposób w Polsce chronimy nietoperze? Naukowcy, leśnicy, miłośnicy przyrody podejmują różne działania, na przykład:
- budują schrony i domki dla nietoperzy (jak w przykładzie mopka)
- zamykają wejścia do jaskiń i podziemi zimą, aby nieproszeni goście nie przeszkadzali hibernującym nietoperzom
- uczą, edukują i zapoznają zwykłych śmiertelników z nietoperzami. Najwięcej takich warsztatów i spotkań edukacyjnych odbywa się w ramach Nocy Nietoperzy w ostatnie dni sierpnia i pierwsze dni września.
- realizują badania naukowe, które pomagają zrozumieć poszczególne gatunki, ich zwyczaje i potrzeby, a potem zaprojektować sposoby ich ochrony.
Podam Ci trzy przykłady realizowanych ostatnio projektów, które pomagają nietoperzom.
LIFE+ PODKOWIEC TOWERS
To międzynarodowy projekt ochrony nietoperzy realizowany w Polsce, Rumunii, Czechach i Słowacji. Jak piszą jego autorzy: „projekt koncentruje się na podkowcu małym, jako gatunku flagowym, ponieważ występuje on we wszystkich krajach i ma długą historię udanych interwencji, akceptowanych przez społeczeństwo”. A „interwencje” tego projektu są naprawdę imponujące! Tworzona jest marka „Kraina Podkowca”, przeszkolono kilkunastu edukatorów-animatorów, którzy o nietoperzach uczą, a dla samych nietoperzy budowane są specjalne chatki i wieże.
Więcej na: https://lifepodkowiectowers.pl/
Chiroksero — Ochrona zagrożonych gatunków i siedlisk chronionych w ramach sieci Natura 2000 w Małopolsce
Projekt zadbał o siedliska kserotermiczne oraz trzy zagrożone gatunki nietoperzy (podkowca małego, nocka orzęsionego i nocka dużego) w Małopolsce. Oprócz praktycznych działań chroniących siedliska i gatunki (np. remonty zamieszkiwanych przez nietoperze poddaszy), zrealizowano również wiele akcji edukacyjnych.
Zobacz broszurę edukacyjną: https://krakow.rdos.gov.pl/files/artykuly/174481/chiroksero-folder_icon.pdf
Czynna ochrona mopka zachodniego na wybranych obszarach leśnych w Polsce
Ten projekt pomaga mopkom zachodnim, o których mówiliśmy wcześniej, znaleźć nowe schronienie! Zbudowano i umieszczono w lasach specjalne, szczelinowe budki dla mopka. To nie wszystko! Naukowcy na bieżąco monitorują, czy mopek nowe budki faktycznie polubił i z nich korzysta.
Więcej dowiesz się tutaj https://mopek.nietoperze.pl/index.php/o-projekcie/
Wszystkie nietoperze w Polsce są chronione. Co to znaczy dla Ciebie?
Jako mieszkańcy Polski, mamy pewne obowiązki wobec chronionych nietoperzy. Przede wszystkim, ważne jest, aby pamiętać o kilku zasadach:
- Nie wolno niszczyć siedlisk nietoperzy: Oznacza to, że nie powinniśmy niszczyć miejsc, w których nietoperze żyją, rozmnażają się czy hibernują, takich jak jaskinie, poddasza starych budynków, czy dziuplastych drzew.
- Nie wolno niepokoić nietoperzy: Należy unikać ich płoszenia oraz zakłócania naturalnego rytmu życia.
- Nie wolno polować na nietoperze ani ich krzywdzić: Nietoperze są chronione prawnie, co oznacza, że ich zabijanie oraz każda forma ich krzywdzenia jest zabroniona i będzie miała konsekwencje prawne.
Łatwo jest rozmawiać o tym, że gdzieś w Indonezji jedzą nietoperze, a w Chinach sprzedają je na targowiskach jako lekarstwa i afrodyzjaki. Gdzieś tam ktoś inny niszczy przyrodę. Nasze codzienne wybory jednak też mają na to wpływ.
Ochrona nietoperzy w Polsce to ważne zadanie, które wymaga wspólnego wysiłku. Każdy z nas może przyczynić się do tego, dbając o środowisko naturalne i zwiększając świadomość o potrzebach i wyzwaniach, przed którymi stoją te fascynujące stworzenia.
Kiciuś zostaje w domu. Kosiarka tylko tam, gdzie naprawdę potrzebujemy trawnika. Reszta niech kwitnie! Oczko wodne zostawcie w spokoju. Nie wchodźcie zimą do jaskiń, sztolni i bunkrów. A jak już Wam nietoperze zamieszkają na poddaszu, nie próbujcie truć i odstraszać. I jeszcze raz: kiciuś zostaje w domu!
Ochrona nietoperzy w Polsce to nie tylko kwestia prawna czy ekologiczna – to także temat ważny dla każdego z nas. Pamiętajmy, że żyjemy w środowisku wspólnym z innymi gatunkami, a nasze działania mają bezpośredni wpływ na ich życie. Ochrona nietoperzy oznacza nie tylko niezabijanie, ale także troskę o zachowanie zdrowia ekosystemów, które są niezbędne również dla naszego własnego dobrobytu.
